Кӑҫал «Эткер» этнокультура уйлӑхӗ Шупашкар районӗнче, «Золотой колос» (чӑв. Ылтӑн пучах) ачасен сывлӑхне ҫирӗплетмелли лагерьте ӗҫлет. «Тантӑш» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх, Чӑваш Енрен, Пушкӑртстанран, Тутарстанран, Чӗмпӗр, Чулхула, Ӗрӗнпур, Сарӑту, Тӗмен облаҫӗсенчен, Мускавран килнӗ 39 ача икӗ эрне канать. Вӗсем тӗрлӗ ӳсӗмрисем: арҫын ачасемпе хӗрачасем 4—10-мӗш классенче вӗренеҫҫӗ.
Уйлӑха Шупашкарти 33-мӗш шкулӑн учителӗ Ирина Диарова ертсе пырать, воспитателӗсем — Ҫӗрпӳ районӗнчи Опытный шкулӗн учителӗ Татьяна Петрова тата Муркаш районӗнчи Калайкасси шкулӗн учителӗ Александр Степанов тесе хыпарланӑ хаҫатҫӑсем тӗнче тетелӗнчи хӑйсен ушкӑнӗнче.
«Ырӑ ир», «тавтапуҫ», «апачӗ тутлӑ пултӑр», «ырӑ каҫ» сӑмахсене те ачасем тӑван чӗлхепе калаҫҫӗ.
Шупашкар районӗнчи Ӑстакасси ҫывӑхӗнчи вӑрманта срокран тухнӑ эмелсен купине тухни пирки чылай калаҫрӗҫ. Телее, ҫав купана тӗп тунӑ ӗнтӗ.
Анчах халӗ халӑха урӑххи пӑшӑрхантарать: эмел купи хыҫҫӑн юлнӑ ҫӳп-ҫапа мӗншӗн пуҫтарман? Ара, юнашарах юханшыв пур, ялти ачасем унта килсе выляма та пултараҫҫӗ.
Ҫав ҫӳп-ҫап темиҫе уйӑх ӗнтӗ выртать. Инҫех мар ӗнесене ҫитереҫҫӗ. Вырӑнти ял тӑрӑхӗн администрацийӗ ҫӳп-ҫапа тӗп тума палӑртнӑ иккен. Анчах ӗҫе тума кансӗрлекен сӑлтав пур. Ҫумӑр пӗрмай ҫунӑран вӑрман патне машинӑпа пыма ҫук-мӗн.
Шупашкар районӗнчи Станьял ялӗнчи «Чемен карти» этнокомплексра черетлӗ пысӑк мероприяти ирттерме хатӗрленеҫҫӗ. Унта утӑ уйӑхӗн 12–16-мӗшӗсенче регионсен хушшинчи «Сгущonка» ҫамрӑксен вӗренӳ канашлӑвӗ иртӗ.
Канашлу темиҫе енпе ӗҫлӗ: музыка, визуаллӑ ӳнер, киноискусство, урбанистика, литература, театр, хореографи. Унта Мускаври, Питӗрти, Сызраньти тата ытти хулари поэтсене, ҫыравҫӑсене, актерсене, ӳнерҫӗсене, фотографсене чӗнме палӑртнӑ.
Чӑваш таврапӗлӳҫисен пӗрлӗхӗн председателӗ, этнокомплекс ертӳҫи Сергей Сорокин каланӑ тӑрӑх, пӗлтӗр «Сгущonка» Мари Элти Звенигово районӗнче иртнӗ. Халӗ ӑна Чӑваш Енре йӗркелесшӗн. Канашлӑва студентсем, ҫамрӑксен юхӑмӗсен, общество организацийӗсен хастарӗсем хутшӑнӗҫ. 16–30 ҫулсенчи яш-хӗр Раҫҫейри тӗрлӗ регионтан килӗ.
Чӑваш Енри орнитолог кӑҫалхи ҫулла та хӑйӗн юратнӑ ӗҫне халалланӑ. Александр Яковлев орнитолог ҫак кунсенче Хӗвеланӑҫ Ҫӗпӗрти ҫурутрав ҫинче ӗҫлет. Тундрӑра ӳкерӗннӗ сӑн ӳкерчӗксене вӑл халӑх сечӗсенчен пӗринче паян вырнаҫтарнӑ.
Сӑмах май, пӗлтӗр те вӑл Ямал ҫурутравӗ тата Амур тӑрӑхӗнчи Зея юханшывӗ хӗрринче кайӑксене тӗпченӗччӗ. Темиҫе ҫул каялла Александр Яковлев орнитолог Сахалинта ӗҫленӗччӗ.
Кайӑксене тӗпчессине ӗҫе тата чун киленӗҫне ҫавӑрнӑ Александр Яковлев Шупашкар районӗнчи Ҫӗньялта ҫуралса ӳснӗ, Чӑваш патшалӑх педагогика институчӗн химипе биологи факультетӗнче ӑс пухнӑ. Пӗр вӑхӑт вӑл Шупашкар районӗнчи Ҫӗньялти вӑтам шкулта вӗрентекенте тӑрӑшнӑ. Педагогика институтӗнче те ӗҫленӗ, Ҫӗмӗрле районӗнчи «Наци вӑрманӗнче» директорӑн ӑслӑлӑх енӗпе ӗҫлекен ҫумӗнче те.
Чӑваш Енри сывлӑх сыхлав учрежденийӗсем тухтӑрсем ҫитменнипе аптӑраҫҫӗ. Кадр йывӑрлӑхӗ ялсенчи ФАПсене кӑна мар, пульницӑсене те пырса тивет.
Республикӑмӑрти сиплев учрежденийӗсене шурӑ халатлисем кирлине ЧР сывлӑх сыхлав министрӗ Владимир Викторов тӗп врачсемпе ирттернӗ канашлура палӑртнӑ. Владимир Викторов республикӑра участокри терапевтсем тата педиатрсем 150-а яхӑн ҫитменнине пытарман. Фельдшерпа акушер пункчӗсенчен 48-шне фельдшерсем кирлӗ.
Ҫак тухтӑрсем пурте пуҫламӑш звенорисем шутланаҫҫӗ. Вӗсем, тӗлӗнмеле пек те, анчах хуласенче пушшех сахал. Шкулсенче те тухтӑрсем пулмалла тӗллев лартнине кура кадр йывӑрлӑхӗ тата вӑйлӑрах сисӗннине тавҫӑрма йывӑр мар.
ФАПсенче фельдшерсем ҫитменнишӗн ЧР Элтеперӗ хӑй вӑхӑтӗнче Шупашкар район пульницине сӑмах лектернӗччӗ.
Шупашкар районӗнчи Ӑстакасси ҫывӑхӗнче срокран тухнӑ эмел купине тупнине сайтра унччен пӗлтернӗччӗ. Аса илтерер: купана кӑмпаҫӑсем вӑрманта ӑнсӑртран асӑрханӑ. Вӑл – ял ҫывӑхӗнчех. Унта вара ачасем выляҫҫӗ. Инҫех мар ӗнесем ҫӳреҫҫӗ. Эмелсем ачасене илӗртме пултарнӑ-ҫке-ха. Шӑпӑрлансем ӑна ҫӑвара хыпнӑ пулсан ку мӗнпе вӗҫленнине калама та хӑрушӑ.
ЧР Сывлӑх сыхлавӗн официаллӑ даннӑйӗсене ӗненес тӗк, 1,5 тонна эмел Чӑваш Енри складра упранма пултарайман. Эппин, вӗсене урӑх регионтан килсе тӑкнӑ.
Специалистсен пӗтӗмлетӗвӗ вара лӑплантармасть: эмелсем ҫыншӑн вилмелле хӑрушлӑх кӑларса тӑратнӑ. Вӗсене тӗп тума йышӑннӑ. Ку ӗҫе «Экология» НПО ООО производство базинче пурнӑҫланӑ.
Чӑваш Енри пӑхаттир-пуҫлӑх Шупашкар районӗнчи Кӑшавӑш ял тӑрӑхне ертсе пырать.
Паян Шупашкар районӗнчи Станьялӗнче Муниципалитет пӗрлешӗвӗн служащийӗн тата пуҫлӑхӗн X кунӗ иртнӗ. Унта республикӑри тӗрлӗ тӳре-шара, Михаил Игнатьев Элтепер хутшӑннӑ.
Виҫӗ енлӗ спорт ӑмӑртӑвӗнче Шупашкар районӗнчи Кӑшавӑш ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Сергей Мульдияров пӗрремӗш вырӑн йышӑнса «Пӑхаттир-пуҫлӑх» номинацире палӑрнӑ, иккӗмӗш вырӑнта – Тӑвай районӗнчи Йӑнтӑрччӑ ял тӑрӑхӗнчи Анатолий Семенов, виҫҫӗмӗшӗнче – Йӗпреҫ районӗнчи Кӗлӗмкасси ял тӑрӑхӗнчи Денис Денисов.
Утӑ чи вӑйлӑ ҫулакан пуҫлӑх — Хӗрлӗ Чутай район администрацине ертсе пыракан Александр Башкиров, иккӗмӗшӗнче — Шупашкар район администрацийӗн пуҫлӑхӗн тивӗҫне пурнӑҫлакан Владимир Димитриев, виҫҫӗмӗшӗнче — Йӗпреҫ район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Сергей Горбунов.
Шупашкар районӗнчи Ӑстакасси ялӗ ҫывӑхӗнчи вӑрманта кӑмпаҫӑсем эмел купи тупнине ӗнер Чӑваш халӑх сайчӗ .Тӗлӗнмелле эмел купи вырӑнне паян Чӑваш Енӗн Сывлӑх сыхлав министерствин специалисчӗсем ҫитсе тӗрӗсленӗ.
Ҫак ведомствӑн сайтӗнче ҫырнӑ тӑрӑх, вӑрманта пӗр производителӗн икӗ йышши эмелне тупнӑ. «Ун чухлӗ эмел пульницӑсенче те, фармацевтсен склачӗсенче упранма пултарайман», — пӗлтернӗ Сывлӑх сыхлав министерствин пурлӑхпа ресурс пайӗн пуҫлӑхӗ Наталья Маслова вырӑна тухса тӗрӗсленӗ хыҫҫӑн.
Вӑрманта эмел сапаланнине халӗ республикӑн прокуратури те тӗрӗслет, шалти ӗҫсен пайӗн специалисчӗсем те ку фактпа ӗҫлеҫҫӗ. Эмел купине вырӑнти Ҫӗньял ял администрацийӗ хӑйӗн вӑйӗпе тасатать.
Кӑмпаҫӑсем вӑрманта эмел купине тупнӑ. Эмелсем срокран тухнӑ. Ку ҫынсене чӑннипех те тӗлӗнтернӗ.
Ку Шупашкар районӗнче пулнӑ. Ӑстакасси ялӗ ҫывӑхӗнчи вӑрманта эмелсен купине кӑмпаҫӑсем асӑрханӑ. Вӗсен йышӗнче «Новопассит», «Бисопролол-Тева» пулнӑ. Пӗрин срокӗ – 2011, теприн 2013 ҫулта тухнӑ.
Кӑмпаҫӑсем пӑшӑрханса ӳкнӗ. Ара, ял ҫумрах, унта вара ачасем пур. Тата инҫех мар ӗнесем ҫӳреҫҫӗ. Эмелсем ҫырмара выртаҫҫӗ, унти шыв вара ялти юханшыва юхса кӗрет.
ЧР Ҫутҫанталӑк министерстви эмелсен купине тӗрӗслеме шантарнӑ.
Шупашкар районӗнчи Станьял ялӗ ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ Чемен картинче ӗнер Пӗтӗм Раҫҫей шайӗнчи Ҫимӗк уявне ирттерчӗҫ. Тепӗр май ӑна Хравути пуххи теҫҫӗ. Ҫӗнӗрен чертсе тӑратнӑ уяв кӑҫал иккӗмӗш хут иртрӗ. Уяв ячӗ хравути (ыхра вути) курӑк ятӗнчен пулнӑ.
Хравути пуххине сумлӑ хӑнасем, инҫетрен килнисем ҫитнӗччӗ. Вӗсем хушшинче — Культура министрӗн ҫумӗ Вячеслав Оринов, Вӑрман-Ҫӗктер ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Олег Ерманов, Шупашкар районӗн пуҫлӑхӗ тата ыттисем пулчӗҫ.
Хравути пуххи пуҫланас умӗн вырӑнти таврапӗлӳ музейне уҫрӗҫ. Унта Таврапӗлӳҫӗсен пӗрлӗхӗн ертӳҫи Сергей Сорокин паллаштарчӗ.
Уяв кӑсӑклӑ та савӑнӑҫлӑ иртрӗ. Халӑх кунта Раҫҫейӗн чылай регионӗсенчен хӑнасем пухӑнчӗ — Якутинчен те Мускавран та, тата ытти тӑрӑхсенчен те пулчӗҫ. Уяв йӗркелӳҫисем пире пӗлтернӗ тӑрӑх хӑнасем ҫавӑн пекех Майамирен, Швейцарирен те ҫитнӗ.
Вӑрман-Ҫӗктер ял тӑрӑхне кӗрекен кашни ял хӑйӗн кӗтесне йӗркеленӗ, апат-ҫимӗҫне хатӗрленӗ. Вӗсен ӗҫме-ҫимипе ятарлӑ комисси паллашрӗ, кашни ял кӗтесне хак парса тухрӗ. Кашни 15 ял хӑйӗн кӗтесне хӑйне евӗр йӗркеленӗ. Сӗтеллисем апат-ҫимӗҫпе пуянччӗ, тӗрлӗ йӑла-йӗркесемпе паллаштарчӗҫ.
Шупашкарта ҫывӑх вӑхӑтра (06.06.2025 15:00) сайра пӗлӗтлӗ ҫанталӑк, атмосфера пусӑмӗ 753 - 755 мм, 23 - 25 градус ӑшӑ пулӗ, ҫил 1-3 м/ҫ хӑвӑртлӑхпа кӑнтӑр енчен вӗрӗ.
| Исаев Мӗтри, чӑваш ҫыравҫи, критикӗ ҫуралнӑ. | ||
| Шупашкарти урама Марсим Горький проспекчӗ ятне панӑ. | ||
| Розов Анатолий Сидорович, чӑваш художникӗ ҫут тӗнчерен уйрӑлса кайнӑ. | ||
![]() | Пулӑм хуш... |